Cái tình người Việt trong sự tích ông Công ông Táo

Cúng ông Công ông Táo, không chỉ là một nghi lễ, mà còn là một tín ngưỡng được hình thành từ lịch sử rất dài của dân tộc Việt. Tìm về cội nguồn, ôn lại những câu chuyện đã quen thuộc giúp chúng ta thêm thấm thía cái tình người Việt.

Không biết từ bao giờ dân gian đã có sự tích ông Công ông Táo, do đặc tính truyền miệng nên tới nay có rất nhiều phiên bản với tình tiết khác nhau.

Mâm cỗ cúng ông Công ông Táo ngày 23 tháng Chạp. Ảnh minh họa.

Như người chồng mới nghi ngờ vợ mình nên người vợ nhảy vào đống vàng mã mà chết hay anh chồng cũ do ngủ quên mà bị thiêu chết trong đống rơm, người vợ thấy thế liền nhảy vào.

Có nhiều bản kể nhưng chỉ xin trích dẫn một bản kể phổ biến nhất:

"Chuyện kể về 2 vợ chồng nghèo. Vợ quanh năm suốt tháng bán mặt cho đất bán lưng cho trời. Còn chồng đi buôn, biệt tăm biệt tích, năm về vài lần. Và một chuyến đi buôn xa, chồng đi biền biệt, bặt vô âm tín. Người vợ mỏi mòn chờ đợi 10 năm. Sau đó, nghĩ chồng đã chết nên vợ lấy người chồng khác làm nghề săn bắn, nuôi một tên đầy tớ tên là Lốc.

Ngày nọ, chồng mới và Lốc đi săn vắng nhà, đột nhiên người chồng cũ trở về và cho biết sở dĩ đi biền biệt là vì gặp giặc bắt lưu lạc trong rừng nay mới trốn thoát về được.

Người vợ chỉ còn biết ôm chồng cũ khóc than, và dọn cơm rượu mời ăn. Khi chồng mới sắp về người vợ đưa chồng cũ ra đống rơm ẩn tạm. Chủ và tớ đi săn về được một con cầy. Chồng giục vợ đi sắm rượu để làm bữa nhậu.

Vợ tất tả chạy ra ngoài, người chồng và đầy tớ đốt đống rơm để thui cầy. Lửa vô tình đốt cháy thiêu người chồng cũ đang ngủ say. Giữa lúc đó, người vợ về thấy chồng cũ đã chết đau đớn, tự cảm thấy như thể vì mình mà chồng cũ chết, nên nhảy vào đống lửa chết theo.Người chồng mới thấy vợ chết cũng đâm đầu vào lừa. Người đầy tớ vừa thương chủ vừa hối hận vì chính tay mình châm lửa thiêu chết người cũng nhảy nốt vào lửa chết theo.

Ba vợ chồng sau đó được Diêm Vương cho hóa làm ba ông đầu rau hay vua bếp. Còn người đầy tớ được hóa làm đồ dùng chặn đống nhấm, quen gọi là "thằng Lốc". Trong tranh vẽ Táo quân, thường thấy vẽ người đầy tớ có nghĩa đứng cạnh ba người."

Dân gian có câu ca:

“Thế gian một vợ hai chồng

Chẳng như vua bếp hai ông một bà”

Tranh về sự tích ông công ông táo. Ảnh minh họa.

Câu ca tưởng chừng đơn giản ấy bao hàm những ý nghĩa sâu xa trong cuộc sống. Nó nhấn mạnh rằng, trên thế gian, chỉ tồn tại mối quan hệ “một vợ, một chồng”. Khi nói “không như” mang hàm ý chỉ trích đó là điều ngang trái.

Có thể nói, điều mà những tích truyện nhắc tới, đó không phải là cái lý mà chính là cái tình. Tình nghĩa phu thê, sống chết cùng nhau. Đã là phu thê “đầu ấp tay gối” thì muôn đời tình nghĩa sắt son.

Chẳng bởi vì như thế mà họ mới hóa thành những vị thần trông coi những phần quan trọng nhất trong gia đình hay sao?

Từ đó, vào dịp 23 tháng Chạp hằng năm, các Táo cưỡi cá chép lên Thiên Đình để bẩm báo với Ngọc Hoàng mọi việc tốt xấu trong năm của mọi người trong gia đình. Đến đêm Giao thừa các Táo mới trở lại trần gian, tiếp tục công việc trông coi bếp núc của mình.

Có thể thấy trong các bản kể, dù các chi tiết có khác thì một hình ảnh vẫn không thay đổi đó là ngọn lửa. Từ xa xưa, con người đã biết dùng lửa xua đuổi thú dữ, nấu chín thức ăn, sưởi ấm… cho đến ngày nay, ngọn lửa vẫn giữa nguyên tác dụng của nó trong mỗi gia đình. Ô g Công ông Táo là sự tượng trưng cho bếp lửa, là lời nhắc đến tình cảm ấm áp trong mỗi gia đình, là hình ảnh các thành viên quây quần bên nhau.

Cho đến bây giờ,không chỉ cứ vào ngày 23 tháng Chạp mà có thể trước đó một tuần hay mấy ngày, mọi gia đình đều tất bật chuẩn bị cúng ông công ông táo: mâm cỗ, hàng mã và không thể thiếu là cá chép đưa tiễn họ về chầu trời.

Các nghi lễ được thực hiện một cách nghiêm chỉnh: hai mâm cỗ, một mâm đặt trên ban thờ, một mâm đặt ở dưới bếp, thắp hương kính và hương tạ,khấn, đốt vàng mã, phóng sinh cá ra ao hồ, sông, suối...

Từ đó có thể thấy một nét đẹp truyền thống của dân tộc Việt qua các thế hệ được kính cẩn giữ gìn cho đến hôm nay.